Condé Nast Sürdürülebilir Moda Sözlüğü #005: Tekstil ve Giysi Üretim Süreçleri

Tekstil ve Giysi Üretim Süreçleri

Ağartma

Ağartma; yeni bir renk uygulanmadan önce beyazlatma amacıyla ve lif emilim özelliklerini iyileştirmek için uygulanan, bir tekstil veya iplikten rengin çıkarılması sürecidir. Yaygın ağartma maddeleri arasında sualtı yaşamı için zehirli olan ve ciltte, solunum yollarında ve gözde ciddi tahriş veya yanıklara neden olabilen sodyum hipoklorit ve hidrojen peroksit yer alır.

Bitim

Bitim; bir kumaşa arzu edilen performans ve kullanım özellikleri veren işlemleri ifade eder. Bitim sürecinde alev geciktiriciler, su ve leke iticiler, antibakteriyel veya antimikrobiyal işlemler, tiftiklenme veya antistatik cilalar ile kaplamalar ve laminatlar kullanılabilir. Bu işlemlerde kullanılan kimyasalların birçoğunun üreme ve hormonal bozulma, biyolojik birikim ve antibiyotiklere direnç gibi zararlı çevresel ve sağlık etkileri olduğu bilinmektedir.

Boyama

Boyama; rengi bir tekstile veya plastiğe sabitlemek için kullanılan işlemdir. Renk boya veya pigmentte bulunsa da malzemenin boyayı emmesini ve onları ipliğe bağlamasını sağlamak için başka kimyasallar kullanılır. Polimerik reçine, bağlayıcılar, plastikleştiriciler ve yüzey aktif maddeler bu kimyasallardan birkaçıdır. Boyama; iplikleri, kumaşları, giysileri renklendirmek veya baskı oluşturmak için kullanılabilir. Boyalar kanserojen bileşenlere dönüşebilen ve işçiler ile kullanıcılarda alerjik reaksiyonlara neden olabilen ağır metaller ve tehlikeli kimyasallar içerebilir. Çevre ve sağlık endişeleri konusunda artan kamu bilinciyle birlikte, zararlı kimyasallara alternatif sunan doğal boyaların hem bulunabilirliği hem de popülaritesi artıyor.

Eskitme

Eskitme; yırtık, delik, merdivenleme, solma ve yıpranma gibi eski bir görünüm yaratan süreçleri ifade eder. Yıpranma etkisi genellikle giysinin dayanıklılığını olumsuz etkiler çünkü eskitme etkisi kumaşı aşındırarak elde edilir. Yıpranmış efektler için kullanılan teknikler arasında zımparalama, parçalama, ağartma veya asitle yıkama, yakma veya ısıyla eskitme, enzim yıkama, kumlama ve taş yıkama yer alır. Lazerle aşındırma ve baskı; daha az su ve enerji kullanımı, daha az atık ve atık deşarjı, işçi güvenliği için azaltılmış riskler ile benzer etkilere sahip eskitme tekniklerindeki son gelişmelerdir.

Kısıtlı Maddeler Listesi (Restricted Substance List, RSL)

Bkz. Üretimde Kullanımı Kısıtlı Maddeler Listesi (Manufacturing Restricted Substances List, MRSL).

Kimyasallar

Bu “kimyasallar” terimi; atom veya molekülleri değiştiren reaksiyonlar tarafından üretilen veya kullanılan, yapay olarak elde edilmiş maddeleri ifade eder. Kimyasalların etkileri farklılık gösterse de moda ürünlerinin üretimi büyük ölçüde, ciddi sağlık tehlikelerine yol açan, toprak verimliliğinin azalması ve su kirliliği dâhil olmak üzere önemli çevresel hasardan sorumlu kimyasalların kullanımına dayanmaktadır. Pamuk gibi doğal malzemelerin üretiminde böceklerden, küflerden ve yabani otlardan korunmak ve verimi artırmak için kimyasal ilaçlar ile gübreler kullanılır. Lifleri ipliğe ve iplikleri kumaşa dönüştürmek için kimyasallara da ihtiyaç vardır. Boyalar, yüzey işlemleri, performans arttırıcı kaplamalar ve işlemler, su ve leke iticilerin ve alev geciktiricilerin uygulanması tekstil üretiminin kimyasal açıdan yoğun aşamalarıdır. Bu kimyasalları işleyen kişiler için genellikle yeterli sağlık ve güvenlik önlemlerinin alınmadığından ciddi sağlık riskleri söz konusudur. Kademeli iyileştirmelere rağmen, dünya lideri markalar arasında tehlikeli kimyasalların kullanımı hâlâ yaygındır. Ayrıca, üretimin farklı aşamalarında kullanılan maddeler genellikle tekstillerde kalır ve kullanım aşamasında kademeli olarak salınımları insan ve çevre sağlığı için daha fazla tehlike oluşturur.

Krom

Krom VI, Cr6 veya altı değerlikli krom olarak da bilinen Krom VI, deri tabaklama işlemi sırasında pigmentasyon için kullanılan; plastikler ve boyalarda da bulunabilen ağır bir metaldir. Bu kimyasal kanserojendir; cilt ve solunum sistemlerinde tahrişe neden olur ve üreme sistemleri üzerinde olumsuz etkileri olabilir.

Kumlama

Kumlama; denime solmuş veya yıpranmış bir estetik kazandıran, giysiye karşı bir aşındırıcı malzeme (kum) akımı “püskürterek” kumaştaki pigmentasyonu gideren bir tekniktir. Söz konusu süreç işçiler için önemli sağlık tehlikeleriyle, bilhassa doğal kumda bulunan kristal silika toz parçacıklarının solunmasından kaynaklanan ve potansiyel anlamda ölümcül bir hastalık olan silikoz ile ilişkilidir. 1966’dan beri yürürlükte olan AB yasakları ile Türkiye, 50 işçinin ölümüyle bağlantılı olarak 2009’da kumlamayı yasakladı. Uygulama, henüz düzenlenmediği Kuzey Afrika ve Güneydoğu Asya bölgelerine kaymıştır.

Taş yıkama

Taş yıkama; giysileri deterjan ve doğal sünger taşı ya da sentetik bir taşla yıkayarak yıpranmış görünüm yaratan bir tekniktir. İşlem, geleneksel tekstil yıkamaya göre daha yüksek enerji ve su kullanımı gerektirir ve kullanılan çamaşır makinelerinin ömrünü kısaltır. Daha yeni bir alternatif olan biyo-taşlama, daha düşük enerji ve su tüketimiyle benzer bir estetik elde etmek için enzimler (genellikle selülaz, doğal bir protein) kullanır. Ancak bu enzimler çalışanlarda alerjik reaksiyonlara da neden olabilir.

Üretimde Kullanımı Kısıtlı Maddeler Listesi (MRSL) ve Kısıtlı Maddeler Listesi (RSL)

Kısıtlı Maddeler Listesi (RSL), bitmiş ürünlerdeki kabul edilebilir kimyasal seviyelerini düzenleyen, yasaklanmış veya izlenen kimyasalların bir listesidir. Üretimde Kullanımı Kısıtlı Maddeler Listesi (MRSL) ile çevreye verilen zararı azaltmak ve işçi ile kullanıcı sağlığını korumak amacıyla, tüm üretim süreci ve ürünlerin yaşam döngüsü boyunca kimyasal kullanım için kısıtlamalar belirterek bu yönetmeliği tüm üretim süreçlerine genişletir. RSL/MRSL genellikle gerekli test yöntemlerini, farklı malzemelere göre risk seviyelerini ve zehirlilik etkilerini detaylandırır. Bazıları kabul edilebilir tehlikeli olmayan alternatifler de içerebilir. Ellen MacArthur Foundation, üreticiler için yönergeleri ve gereksinimleri basitleştirerek, endüstri genelinde tehlikeli maddelerin ortadan kaldırılmasına yardımcı olmak için ortak bir RSL/MRSL’ye (ZDHC MRSL veya AFIRM Group RSL gibi) duyulan ihtiyacı vurguladı.

Yeni boyalar

Yeni boyalar; mevcut endüstriyel boya ve süreçlerin neden olduğu kirlilik ve sağlık tehlikelerinin yanı sıra kaynakların ve toksik maddelerin kullanımını azaltmayı amaçlayan tekstil boyama teknolojilerindeki yenilikleri ifade eder. Örnekler arasında Amerikalı şirket ColorZen® tarafından geliştirilen pamuk için gelişmiş boyama teknolojisi veya İsviçreli şirket Archroma tarafından geliştirilen EarthColors® sayılabilir. ColorZen® teknolojisi, boyama işleminin verimliliğini artırmak için pamuk lifinin yapısını moleküler düzeyde değiştirir. ColorZen® işlemi, pamuk liflerini ağır kimyasallara ihtiyaç duymadan boyaları kabul etmeye hazırlar ve su ile enerji kullanımını önemli ölçüde azalttığı kanıtlanmıştır. EarthColors® ise tarımsal veya bitkisel endüstrilerin yenmeyen doğal yan ürünlerinden yeni boyarmadde yaratmanın ticari olarak uygun bir yöntemidir. EarthColor® boyaları pamuk, liyosel, modal ve viskoz gibi selüloz bazlı lifler için kullanılabilir ve çeşitli tonları mevcuttur. Achroma’nın üretim döngüsü, elde ettiği hammaddenin yüzde 100’ünü kullandığı kapalı döngü bir sistemde, hammaddeden son ürüne kadar izlenebilir ve şeffaftır.

Zararlı kimyasallar

Zararlı kimyasallar; insan ve çevre sağlığı için ciddi tehlikeler oluşturduğu bilinen kimyasallardır. Söz konusu kategori -bunlarla sınırlı olmamak üzere- şu maddeleri içerebilir: Kanserojen maddeler; mutajenik maddeler; üreme için toksik maddeler; alerjik cilt ve solunum reaksiyonlarına neden olan maddeler; endokrin bozucu kimyasallar; su sistemlerine ve çevreye salındığında kalıcı, biyolojik birikim yapan veya toksik olan maddeler. Tekstil üretiminin tüm aşamaları büyük ölçüde kimyasal kullanıma dayanır. Tekstil üretiminde ön işlem, boyama, baskı ve bitim aşamalarında kullanılan en yaygın tehlikeli kimyasallar arasında solventler, yüzey aktif maddeler, su ve toprak iticiler, biyositler ve pestisitler, boyalar/pigmentler, alev geciktiriciler, plastikleştiriciler ve pigmentler bulunur. Swedish Chemicals Agency tarafından hazırlanan bir politika tavsiye raporu, tekstil üretiminde kullanılan ve 165’i AB mevzuatı uyarınca tehlikeli olarak tanımlanan 1,900 kimyasalın pek ayrıntılı olmayan bir listesini derledi.

Diğer başlıkları keşfedin: 

Conde Nast Sürdürülebilir Moda Sözlüğü #001: Değerler ve Düşünce Yapıları 

Conde Nast Sürdürülebilir Moda Sözlüğü #002: Moda Endüstrisi

Conde Nast Sürdürülebilir Moda Sözlüğü #003: Tasarım ve İş Modelleri

Conde Nast Sürdürülebilir Moda Sözlüğü #004: Malzeme

Conde Nast Sürdürülebilir Moda Sözlüğü #006: Kullanım ve Yaşam Sonu 

Conde Nast Sürdürülebilir Moda Sözlüğü #007: Sertifikalar

Conde Nast Sürdürülebilir Moda Sözlüğü #008: Politika & İnisiyatifler ve Destek Kuruluşları & Araçlar

Tüm referans ve kaynak bağlantıları incelemek için Conde Nast The Sustainable Fashion Glossary web sitesini ziyaret edin: https://www.condenast.com/glossary/key-elements-of-fashion-and-sustainability 

Sürdürülebilir Moda Sözlüğü; Condé Nast ile Centre for Sustainable Fashion, London College of Fashion, UAL ortaklığıyla hazırlanmıştır. Sözlük, Creative Commons Atıf-GayriTicari-Türetilemez 4.0 Uluslararası Kamu Lisansı’na sahiptir. Bu Sözlük’ü farklı dillere çevirme hakkı da dahil olmak üzere ek izinler verilebilir. Daha fazla bilgi için bizimle irtibata geçebilirsiniz.