Soyadı Alyansım

Kocam, “Hangisini istersen onu kullan tatlım, benim için hiç önemli değil,” dedi. Annemin cevabı değişikti: “Vallahi bence kocanınkini de kullan. Fark etmez dese de hoşuna gider.” Kocamın annesine, “Annecim, ben iş hayatında sadece kızlık soyadımı kullanmayı düşünüyorum, sen ne dersin” diye soramadım. Elbette cevabını merak ediyordum, ama bu konunun aramızda belli belirsiz bir huzursuzluk yaratmasından korkuyordum. Dahası, kendimi giyeceği eteğin boyu konusunda muhafazakar babasını ikna etmeye çalışan yeni yetme kızlar gibi hissetmek istemiyordum.

Ben de herkesten çok farklı değilim. Evlenmek, birinin karısı (mümkünse yarısı) olmak, anneliği tatmak, kendimi sevdiğimin güvenli kollarına bırakıp hayatın yükünü paylaşmak istedim. Sonra, tek taş yüzük takmak, beyaz gelinlik giymek, düğün fotoğraflarımdan albüm yapmak istedim. Hatta kocamın anne babasına “anne-baba” demek, soyadını kendiminkinin arkasına eklemek istedim. Biliyorum biraz sıkıcı, ama işte, ben de herkes gibiyim.

EVLENİNCE GEÇER!

İstisnalar her zaman vardır ve başımın tacıdır, ama çoğu kadın böyle hevesler peşinde koşar. Bu hevesler, feminist bilinç uyanınca, yaş kemale erince ya da kafaya saksı düşünce geçmez.  Ancak evlenince geçer! Aylarca üstünüzde hayal ettiğiniz gelinlik, gardıroba sığdıramadığınız bir yüktür artık. Fotoğraf albümü belki yapılmış belki yapılmamıştır. Tek taş hala güzeldir, ama nişanlılık günlerinizdeki gibi dakika başı bakıp durmazsınız. Ne heves etmek anormal, ne de hevesin geçmesi.

Fotoğraf: Blue Jasmine 

Bir de evlilikten kalanlar var. Mesela adımın sonuna eklenen ikinci soyadı. Ben 12 Mart 2006 tarihine kadar Zeynep Güven’dim. O gün, 34 yaşıma 4 gün kala, Mehmet Burçin Ünlü’yle evlendim. Nüfus müdürlüğüne verdiğim basit bir dilekçe marifetiyle “Zeynep Güven Ünlü” oldum. Dilekçeyi vermeseydim, sadece “Zeynep Ünlü” olacaktım. Diyebilirsiniz ki, “ne güzel işte, iki soyadını da kullanabiliyorsun. Eskiden kadınların bu hakkı da yoktu.”

Bir dakika, durum gerçekten bu mu? İleri bir adım gibi görünen bu hukuki kazanım, kadının bağımsızlığına, kendi başına bir birey oluşuna mı vurgu yapıyor, yoksa tam tersine öncelikle ve en çok evli oluşuna, bir erkeğin karısı oluşuna mı? Bir zamanlar kadınları heyecanlandıran çift soyadı kullanım hakkı, acaba zamanla kadının boynundaki evlilik yaftasına mı dönüştü?

EVLİLİK MERAKLISINA ÇİFTE SOYADI

Evlilik yaftası ağır kaçtıysa, çok daha şık bir kavram var elimizde: Soyadı Alyansı. Sahibi sosyal bilimci Ayşegül Yaraman: “İki soyadı eşitlik mücadelesi sonucunda ortaya çıktı aslında. Ancak hukuken dahi, evli bir erkeğin tek soyadı varken, evli bir kadının iki soyadı olması eşitsiz bir durum. Çünkü kadının evli olduğu daha isminden anlaşılırken, erkeğin medeni durumu belli olmuyor.” Yaraman, nüfus kağıdına medeni durumun yazılmamasının tartışıldığı günümüzde, çift soyadını artık bir kazanım olarak görmüyor: “80’li yıllarda çift soyadı kullanmakla, şimdi kullanmak arasında çok fark var. Ben de ilk yıllarda çift soyadı kullandım. O dönemde ilerici bir tavırdı. Ancak şu an aşılmış bir konu ve neredeyse cinsiyetçiliği yeniden üreten bir işlev kazandı.”

Çift soyadı, her türlü bürokratik karışıklığa, uzayan ve bazen de tuhaflaşan adlara rağmen toplumun tüm katmanlarında hızla kabul gördü ve yayıldı. Kadınlar yalnızca evlenmeden önceki kimliklerinin, sözgelimi bekarken şekillendirdikleri kariyerlerinin devamlılığı için değil, sırf öyle istedikleri için kullanıyorlar. Bunu görmek için sadece ve sadece facebook’taki çalışmayan çift soyadlı kadınlara bakmak yeterli.

Ayşegül Yaraman “30 yıl önce kızlar bugünkü gibi evlilik telaşında değildi”, diyor: “Oysa bugünün gençlerinde hem iş hem de eş bulma telaşı var. Evliliği, hayatlarının temel problemlerinden biri olarak görüyorlar. Özellikle de kızlar. Sistem, hayat 30 yıl öncesinden çok farklı, ama evlilik, annelik hala en önemsenen kimlik. İşte böyle bir ortamda çift soyadı kullanmanın bir kadın için, diğer kadınlara ‘ben evlendim, zaferi kazandım’ mesajı verdiğini de düşünüyorum. En azından bilinçaltında.”

Zamane kızları Yaraman’ın dediği gibi evlilik meraklısı mı? Bu soruya başka zaman, başka bir yazıda cevap arayalım. Bir de evliliğe güvenemeyip her ihtimale karşı, kendi soyadlarını da kullanmak isteyen kadınlar var. Madem tekrar alacağım, bari hiç bırakmayayım, diye düşünen. Bu kadınlar çok da haksız sayılmamalı. Boşanmak artık eskisi gibi istisnai bir durum değil. Boşanma kararı daha kolay ve çabuk veriliyor. Öyleyse kızlık soyadı cepte dursun. Ama kadının hiç evlenmemiş gibi yapması, en hafif deyimiyle “nahoş” bulunuyor. Kocasının soyadını taşımaması, evliliği benimsememesine yoruluyor. Bekarlık günlerindeki gibi “kafasına göre takılacağının” uğursuz bir işareti sayılıyor. O zaman gelsin mahalle baskısı ve ikinci soyadı.

Bir tanıdığım vardı. Kendininki “oğlu” ile biten uzun soyadlarındandı. Arkasına yeni evlendiği kocasının iki heceli soyadı da gelince ismi iyice uzadı. Gazeteciydi, iyi kötü tanınıyordu. Yazılarında kendi soyadını kullanmak istedi. Bu durum kocasının ailesinde bayağı hayal kırıklığı yarattı. Kocası olan biteni şöyle açıklamaya çalışıyordu: “Sevgilim, bu, annemlerin benim gay olduğumu öğrenmesi gibi birşey. Hani, onu duysalar ancak bu kadar üzülürler.”

EVLİLİĞİMİN UĞURU

Herkesi birden mutlu etmek imkansız. Aklını sevdiğim bir arkadaşım kadınları soyadlarını kullanma şekillerine göre sıraya sokmuş. En çok saygıyı soyadını hiç değiştirmeyen kadınlara duyuyor. Sonra kendininkini bırakıp, kocasının soyadına geçenler geliyor. İki soyadlı kadınlara ise iki arada bir derede kalmışlıkla, evliliklerini başkalarının gözüne sokmakla suçluyor. “Eee o zaman, bana da saygı duymuyorsun, ne olacak?” dedim. “Senin saygı duyduğum başka bir sürü şeyin var, bu konuda da duymayıvereyim, boşver” diyerek konuyu hafifletti, gönlümü aldı.

Sahi, resmi kayıtlara Zeynep Güven Ünlü olarak geçen ben bu konuda neredeyim? Evliliğimin sürmesini samimiyetle istiyorum. Adımın peşine takılan Ünlü’yü bu dileğin bir işareti, uğuru sayıyorum. Çocuğumla aynı soyadını taşımak da istiyorum, özgür bir birey olabilmek de. Evlilik meraklısı gibi görünmek istemiyorum, ama herkes kadar bir evlilik merakım da olmuştur, inkar etmiyorum. Galiba ben de çoğu kadın gibi idareciyim, orta yolcuyum. Yere, zamana, duruma göre bazen Zeynep Güven olmak istiyorum, Zeynep Güven Ünlü.

Söylemiştim size, ben de herkes gibiyim diye.