Doğru, Mevsime Göre Beslenme Hem Sizin Hem de Gezegen İçin Daha İyi - işte nedeni

Fotoğraf: Coco Capitan / Art Partner

Temiz beslenme, keto, besinlerin suyuyla beslenme, bitki temelli, Zone diyeti. Söz konusu sağlıklı beslenme olduğunda her an yeni bir akım başlıyor gibi görünüyor ama gerçekte bu yöntemlerden herhangi biri bizim için söylendiği kadar faydalı mı? O hâlde ileri değil de kullanılan en eski metotlardan biri için geçmişe yönelmeliyiz: mevsime göre beslenme. Tıpkı insan ırkının ezelden beri yaptığı gibi; tabii o zaman adı yalnızca “beslenme” idi.

Mevsime göre beslenme yediklerinizin daha taze olması ve dolayısıyla daha fazla besleyici öge barındırması sebebiyle sizin için daha faydalı olmasının yanı sıra, üretim ve ulaşım maliyetlerini azaltması açısından gezegen için de daha iyi bir çözüm. Bu konu hakkında daha fazla bilgi edinmek için alanının önde gelen isimlerinden beslenme terapisti ve sağlıklı beslenme uzmanı Amelia Freer ile konuştuk.

Mevsime göre beslenme nedir? 

“Mevsime göre beslenme demek, yiyeceğinin yerel alanda hasat edildikten kısa süre sonra tüketilmesi demektir. ‘Yerel’ kelimesinin tanımı farklılık gösterse de genellikle, yaşadığınız ülkede ya da yakınınızdaki uluslararası komşularda yetişmiş besin anlamına gelir. Ancak yerel aynı zamanda hiper-yerel anlamına da gelebilir; malzemelerinin büyük bir kısmını birkaç millik alandan temin eden dükkânların ve restoranların sayısının gittikçe arttığını görüyoruz. Bu hiper-yerel kaynak kullanımı hiper-mevsimselliği de beraberinde getirir zira yerel ürünler mevsimlere göre büyük ölçüde değişiklik gösterir.”

“Mevsime göre beslenme” tabiri nereden geliyor?

“Doğanın ve büyümenin örüntüleriyle yeniden bağ kurma isteğimizden ileri geliyor. O sırada yetişen veya yerel olarak sağlanabilen besinler dışında başka bir yiyecek olmadığından mevsimsellik mevcut bir koşuldu. Bu da, geçtiğimiz birkaç yüzyıl içerisinde, beslenme biçimlerimizin aylar boyu sıkıcı ve mükerrer olmasına nedeni oldu [şimdiyse çok daha fazla türde sebze ve meyve yetiştirildiğinden çok daha çeşitli olabiliyorlar].”

Vienna, Austria Farmers‘ Market Fotoğraf: Ashley Winkler

Neden yeniden ortaya çıktı?

“Geçtiğimiz yaklaşık 100 yılda yiyeceği ekme, üretme ve işleme biçimimizde büyük bir değişim gerçekleşti; bu değişim bizi büyümenin döngüsel doğasından giderek uzaklaştırmanın yanı sıra gerek çevre gerek sağlığımız üzerinde yıkıcı bir etki gösterdi. Bu konu üzerine daha fazla düşünmemiz ve kendimizi doğayla daha uyumlu bir yönteme hafifçe yönlendirmemiz pek de şaşırtıcı değil.

Mevsimsel beslenme tabii ki yalnızca ayrıcalıklı insanlara veya gelişmiş ülkelere has bir yöntem değil. Dünyanın dört bir yanında yaşayan ve kendilerini, ailelerini besleyebilmek için kendi ekinlerini yetiştirmek zorunda kalan milyonlarca insan için de yadsınamaz bir gerçek. Farklı ürünlerin dalgalandığı ekin yılının döngüsel örüntüsüne dair içkin ve uzman birikim hayatta kalmamız açısından büyük önem taşıyor.”

Mevsimsel beslenmenin sağlık açısından faydaları nelerdir?

“Asıl faydası şu: Mevsimsel beslenme demek, olgunluk döneminde taze toplanmış ve sofralarımıza en kısa sürede ulaştırılmış besinleri tüketmek demek. Bu da ürünün içindeki belirli mikro besin maddelerinin ve bitkisel gıdaların konsantrasyonunu optimize edebiliyor. Ekinler lezzet veya besleyici değerinden ziyade uzun raf ömrü ve taşınabilirliklerine göre seçici çiftleştirilmediği için tatları da daha güzel oluyor. Ama sağlık açısından en büyük faydası çeşitlilik.

Uluslararası kaynak kullanımı sayesinde artık bir yıl boyunca her gün aynı beş sebze ve meyveyi yiyebiliyoruz. Taşıma masrafı ve uzunluğu ne olursa olsun daima erişilebilirler. Ancak insanlar olarak, bir yıl içerisinde yüzlerce (belki binlerce) farklı bitki tüketmeye alıştığımız, çok çeşitli ve kapsamlı bir beslenme düzeni edindik. Mevsimsellik çeşitlilik demek ve ürün çeşitliliği besin maddelerinde de çeşitlilik demek. Bizi aşırı besin maddesi yüklemesi veya besin eksikliği riskine karşı bizi asıl koruyan ve ‘dengeli’ perhizlerden bahsederken demek istediğimiz şey bu çeşitliliktir.”

Seattle, Washington Fotoğraf: Cassidy Kelley

Neden gezegen için daha iyi?

“Aslında bu cevap göründüğü kadar açıksözlü değil. Yalnızca mevsimsel, yerel ekilmiş besinler tüketmeyi başarabilirsek bu, çevre üzerindeki en faydalı etkiye sahip olacaktır.

Kendi besinlerinizi yetiştirmek harika bir başlangıç noktası ve dünyanın bazı yerlerinde artık yerel üretim meyve ve sebze yetiştirme kutuları bulabiliyorsunuz. Fakat çoğu insan için bu biraz fazla monoton bir alışkanlık olduğundan birkaç ithal ürün de gerekiyor. Dolayısıyla önemli olan, üretim ve taşımanın toplam çevresel bedelini halletmek. Birleşik Krallık’ta ısıtmalı seralarda domates yetiştirmenin, güneşin doğal sıcaklığı altında yetiştirildikleri İspanya’dan ithal etmekten çevresel anlamda daha olumlu olduğunu söylemek pek olası değil. Bir de paketleme, maliyet ve erişilebilirlik gibi daha birçok başka etkeni de göz önünde bulundurmalıyız. Evet, daha mevsimsel beslenmek çevreci bir açıdan kesinlikle iyi bir fikir olsa da gerçek hayatta işler bundan biraz daha farklı.

Ancak genel anlamda, alışveriş ve sürdürülebilir beslenme geçmişten gelen satın alma alışkanlıklarımıza dair bir farkındalık ve sorgulama isteğiyle başlıyor. Etiketleri okumak, sorular sormak, kendi araştırmamızı yapmak ve çevreyi önemsemek satın alma deneyimimizde bir öncelik hâline gelecek. Mesele mükemmel olmak değil, yavaş yavaş da olsa değişime açık olmak.”

Mevsimsel beslenmeye dair doğru bilinen en büyük yanlış nedir? 

“En büyük yanlış anlaşılma bunun pahalı olduğu ya da organik çiftçi pazarlarında alışveriş yapan az sayıda insan için geçerli olduğu. Bunun gerçekle hiçbir alakası yok. Mevsimselliği anlamak bize, haftalık alışveriş için bütçe planlama açısından bize avantaj sağlar. Tanımları gereği, mevsimsel malzemeler daha fazla erişilebilir oluyor ve bu da neredeyse daima daha ucuz oldukları anlamına geliyor. Bunu süpermarketlerin yanı sıra manavlar ve diğer pazarlarda da görebiliyoruz. Mevsimsel beslenme, yemek yemenin en ucuz yolu; tabii neyi ne zaman aradığımızı biliyorsak.”

İstanbul Fotoğraf: Tolga Ahmetler

Kendi hayatınızda nasıl uyguluyorsunuz?

 “Hava yoluyla taşınmış yiyecekleri (çevresel etkisi daha az olduğundan deniz ulaşımına uygun olanlar beni daha az endişelendiriyor) ve tropik ekinlere talebimizi artırarak ormansızlaştırmaya katkıda bulunabilecek ürünleri olabildiğince az satın almaya çalışıyorum.

Ancak uzun süre boyunca saklanabilen çok çeşitli yiyecekler var (mesela baklagiller, tam tahıllar, yemişler, tohumlar, yağlar, kök sebzeler ve donmuş ya da konserve gıdalar); bunlar söz konusu olduğunda mevsimselliğe o kadar da takılmıyorum. Bu besinler yılda bir defa hasat ediliyor olsalar da onları, mevsimsel olup olmadıkları konusunda endişelenmeden yıl boyu tüketebiliyoruz.” 

Amelia Freer daha fazla beslenme tavsiyesi verebilmek adına Create Academy ile çevrimiçi bir derse başladı.